چرا کشتی‌ها را با اسم مؤنت نام‌گذاری می‌کنند؟

از دیرباز، کشتی‌ها با نام‌ها و ضمائر مؤنث خطاب شده‌اند؛ پدیده‌ای که در نگاه نخست شاید به‌سادگی یک سنت ادبی جلوه کند، اما ریشه در موارد مختلفی مانند باورهای خرافی، دیدگاه‌های عاطفی دریانوردان و تأثیرات دستوری زبان دارد. امروز می‌خواهیم در مورد علت استفاده از ضمیر She و نام مونث برای کشتی ها صحبت کنیم.

کشتی‌های مشهوری همچون «کوئین الیزابت» (Queen Elizabeth)، «مری چلست» مرموز (Mary Celeste) و «لیدی واشینگتن» (Lady Washington) همه با نام‌های زنانه بر عرشه استوار شدند و حتی امروزه، ناخداها و خدمه دریایی هنگام اشاره به وسایل شناور از ضمیر مؤنث She در زبان انگلیسی استفاده می‌کنند؛ چه در میان امواج طوفانی و چه در بندری آرام، کشتی‌ها «She» خطاب می‌شوند.

البته، استفاده از نام مونث برای کشتی ها یک امر مطلق نیست. نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، عموماً از نام‌های پادشاهانه یا جنگی مانند «پرنس آو ولز» (Prince of Wales)، «دارینگ» (Daring) و «دِفاینت» (Defiant) بهره می‌گیرد و کشتی‌های متوسط را به نام شهرها مثل «بلفاست» (Belfast) یا «کاردیف» (Cardiff) می‌نامد. در نیروی دریایی ایالات متحده و روسیه نیز جنگ‌افزارها اغلب به یاد شخصیت‌های تاریخی نام‌گذاری می‌شوند. با این وجود، عادت خطاب کشتی‌ها به ضمیر مؤنث چنان جاافتاده که پرسش از علت آن به ذهن متبادر می‌شود.

انتخاب نام مونث برای کشتی ها ؛ ریشه در کجاست؟

به نقل از Slash Gear، یکی از اصلی‌ترین دلایل این سنت، به خرافات دریایی بازمی‌گردد: در فرهنگ کهن دریانوردان، دریا نیرویی رام‌ناپذیر و زن‌صفت فرض می‌شد. برای آن‌که این عنصر تغییرپذیر و گاه خشمگین را به‌نوعی آرام کرده و از خشم آن در امان باشند، ناخداها و ملوانان، کشتی‌ها را با ضمیر مؤنث خطاب می‌کردند تا هم ریشه در احترام به «مادر دریا» داشته و هم نوعی به رسمیت‌شناختن قدرتش باشد.

با این‌حال، این باور با تناقض‌هایی همراه بود؛ در قرون وسطی گفته می‌شد حضور زنان روی عرشه بدشانسی به بار می‌آورد و در واقعه‌ای دردناک، خدمه کشتی زنانی را که در طوفان همراه داشت به دریا رها کردند، اما سرانجام خود آن خدمه در امواج غرق شدند.

قرن نوزدهم نقطه عطفی در این سنت بود. با گسترش صنایع کشتی‌سازی، تندیس‌هایی زنانه بر قسمت جلویی کشتی‌ها نقش بست؛ از مجسمه‌های ملهم از چهره‌های سلطنتی و شاهانه—که معمولاً پوشیده بودند—تا نمونه‌های نیمه‌عریان که عده‌ای معتقد بودند عریانی آنها می‌تواند خشم طوفان را فرو بنشاند. این تندیس‌های چوبی یا فلزی، علاوه بر آن‌که بخشی از زیباسازی و هویت‌بخشی کشتی به شمار می‌آمدند، نمادی تسکینی برای آرامش در میان امواج سهمگین بودند.

در این بین، وجه عاطفی ماجرا در استفاده از ضمیر She برای نام کشتی‌ها نیز انکارناپذیر است. ناخداها و ملوان‌ها، ماه‌ها و گاهی سال‌ها از خانه و خانواده دور می‌ماندند؛ نام‌گذاری کشتی بر اساس نام مادر، همسر یا معشوقه، پیوندی عاطفی میان انسان و «هیولای آهنین» فراهم می‌آورد و طوفان‌های سهمگین را اندکی قابل تحمل‌تر می‌کرد. بدین‌ترتیب، کشتی به‌سان پناهگاهی گرم برای دل‌های دوری‌کشیده می‌شد و هر موج سهمگین یادآور نامی که تلخی غربت را شوییده بود.

گرامر و دستور زبان

دلیل سوم، سنت استفاده از نام مونث برای کشتی ها ریشه در دستور زبان دارد.

بسیاری از زبان‌های اروپایی نظیر فرانسه و اسپانیایی، اسامی را به دو جنس مذکر و مؤنث تقسیم می‌کنند و در لاتین قدیم، واژه navis (به معنی کشتی) مونث بوده است. اگرچه انگلیسی نوین اغلب نظام جنسیتی اسامی را حذف کرده، اما لغات مشتقی چون navigation (ناوبری)، navy (ناوگان) و naval (دریایی) همچنان ریشه‌های لاتین را حفظ کرده‌اند و سنت خطاب به ضمیر مؤنث را در انگلیسی ادبی جاودانه ساخته‌اند. حتی هنگام‌ تعمید رسمی کشتی «اچ‌ام‌اس الیزابت» (HMS Elizabeth)، ملکه الیزابت دوم صراحتاً با ضمیر مؤنث از آن یاد کرد و به این احساس جان بخشید.

البته این رسم در همه زبان‌ها یکسان نیست؛ در زبان آلمانی das Schiff خنثی است و در روسی корабль مذکر محسوب می‌شود. بنابراین، عادت انگلیسی‌ها یا فرانسوی‌ها الزاماً در فرهنگ‌های زبان‌های دیگر تکرار نمی‌شود. با این وجود، همین رنگ و بوی زبانی کافی بود که در ادبیات دریانوردی و گزارش‌های ناوبری، کشتی‌ها را She خطاب کنند و اعتقاد به این «مونث» همچنان در گفت‌وگوهای روزمره ملوانان برقرار باشد.

سخن پایانی

در پایان باید گفت انتخاب نام مونث برای کشتی ها تنها محدود به دریا نیست؛ این گرایش به وسایل نقلیه دیگر نیز سرایت کرده است.

هنوز گاه و بی‌گاه می‌شنویم که مالکان ماشین‌ها از ضمیر “She” برای خودروی محبوبشان یاد می‌کنند و هواپیماها نیز که در آسمان می‌درخشند، بعضاً با نقوش زنانه بر بدنه و دماغه، حسی مرتبط را هدیه می‌کنند.